عباس ڪوريجو ڊاٽ ڪام عباس ڪوريجي جي ادبي ويب سائيٽ
امتياز ابڙو
محترم الطاف شيخ مونکي اهو اعزاز بخشيندي چيو ته آئون هن جي هڪ جپاني سفرنامي تي مهاڳ لکان ، سوبه مزاحيه! اها ڪا نئين ڳالهه ڪانه هئي ڇوته مهاڳ هونءَ به مزاحيه هوندا آهن . توهان جيئن ئي مهاڳ لکڻ شروع ڪندائو تيئن اهو خودبخود مزاحيه ٿيندو ويندو .توهان ڪهڙي به سنڌي ڪتاب جو مهاڳ کولي پڙهو ، توهان کان ٽهڪ نڪرندا ويندا . آئون ته ڪنهن به ڪتاب گهر تي سنڌي ڪتاب ڏسندو آهيان ته ان جو مهاڳ پڙهي ، ٽهڪ ڏيئي وري واپس رکي ڇڏيندو آهيان . جيئن مون هڪ سنڌي شاعر جو ڪتاب ڏٺو ، ان سڄي ڪتاب ۾ مهاڳ ئي هو ۽ آخري صفحي تي هڪ غزل هو جنهن جي هيٺيان لکيل هو؛ “ توهان به گهڻن سان ڪئي هوندي ………. اڄ توهان سان ٿي ………. ! ”
الطاف شيخ جپان جو ملڪ ايترو ته گهميو آهي جو جپانين به ايترو ڪونه گهميو هوندو . خود جڏهن ڪو جپاني ڪنهن گهٽيءَ يا روڊ جي معاملي ۾ منجهي پوندو آهي ته يڪدم پهرئين پنهنجي پاسي واري کيسي مان الطاف شيخ جو سفرنامو ڪڍي پڙهندو آهي ۽ پوءِ ان گهٽيءَ جي خبر چار وٺي اڳتي وڌندو آهي . جپان جي باري ۾ الطاف شيخ جا سفرناما ايترا ته لکيل آهن جو هڪڙي جپانيءَ ته باقاعده الطاف شيخ کي خط لکي چيو ؛
ـ اسان توهان جو ڪهڙو ڏوهه ڪيو آهي ………. يوگنڊا تي سفرنامو ڇو نٿا لکو ؟ ـ
سفرنامو لکڻ هڪ آرٽ آهي ، جيڪو يقينن الطاف شيخ کي اچي ٿو . اسان کي نٿو اچي . اسين ته سفرنامو لکڻ ويهندا آهيون ته آخر ۾ خبر پوندي آهي ته اهو suffer نامو ـ آهي . جيئن اسان جو هڪ دوست ناول لکندو آهي ته سفرنامو ٺهي ويندو آهي ۽ سفرنامو لکندو آهي ته درسي ڪتاب ٺهي ويندو آهي !
الطاف شيخ جي ڪتابن جو تعداد هاڻي ايترو ته ٿي ويو آهي جو اهي ڪتاب پڙهڻ جي لاءِ به هڪ عدد ملازم رکڻو ٿو پوي . ان ڪري ئي الطاف شيخ کي سفر نامي جو ابو چيو ويندو ۽ باقي جيڪي سفرناما لکندڙ آهن، انهن مان ڪي ماما آهن ته ڪي چاچا !
ڪجهه ليکڪن جا سفرناما وصيعت ناما لڳندا آهن. پڙهبو ته لڳندو آخري ڀيرو لکيا ويا آهن ۽ هاڻي نه لکندو . اهي پڙهڻ کانپوءِ توهان جي دل مان آواز ايندو ، خدا ڪري هن کي هاڻ ڪنهن به ملڪ جي ويزا نه ملي ! ڪجهه ليکڪن کي وري پڙهبو ته لڳندو آهي ته ڀائوءَ سفرنامو نه پر ڊڪشنري لکي آهي . ڪجهه ليکڪن جا سفرناما اڃا پڙهڻ ئي شروع ڪبا ته يڪدم توهان کي محسوس ٿيندو ته هيءُ سفرنامو نه پر صفرنامو آهي !… الطاف شيخ وري انهن سڀني کان مختلف آهي ، مختلف ان ڪري جو ٻيا سڀئي ليکڪ الطاف شيخ کان مختلف آهن !
ناول لکڻ وڏي محنت جو ڪم آهي ،ان ڪري سنڌيءَ ۾ نه ٿو لکيو وڃي . سفرنامي لکڻ لاءِ توهان کي رڳو ڀاڙي ۽ خرچ پٺيان محنت ڪرڻي پوي ٿي . ان ڪري سنڌيءَ ۾ سفرناما گهڻا لکيا ٿا وڃن . اسان جو هڪ دوست ته سفر ئي ان ڪري ڪندو آهي ته جيئن گهر موٽي اچي سفرنامو لکي . جيئن هڪ دفعي فليٽ ۾ ڦاسي پيو ۽ پورا اٺ ڪلاڪ بند رهيو ته گهر موٽي اچي 88 صفحن جو ڪتاب لکيائين ته لفٽ ۾ اٺ ڪلاڪ ـ
اسان پڇيوسين ؛ ـ ڇا اهو سفرنامو آهي ؟ ته چيائين؛ نه ، اهوsuffer نامو آهي ! ـ هونءَ ليکڪ جڏهن لکڻ شروع ڪندو آهي ته سفرنامو سمجهي لکندو آهي، پر ڪيترن ئي ليکڪن کي خبر ئي نه پوندي آهي ته اهو پڙهندڙن لاءِsuffer نامو ثابت ٿيندو !
الطاف شيخ ايترا ته سفرناما لکيا آهن جو هاڻي مئرين اڪيڊميءَ وارا ، سنڌي ڇوڪرن کي نه رڳو ان ڊپ جي ڪري ڪونه ٿا کڻن، ته متان اهي به سفرناما نه لکڻ لڳن ! جڏهن آئون انٽر ۾ پڙهندو هوس تڏهن مون مزاحيه اداڪار جيري ليوس جي فلم گيشا بواءِ ڏٺي هئي . تڏهن اسان جيري ليوس جا عاشق هوندا هئاسين . گيشا بواءِ کانپوءِ اسان کي الطاف شيخ جي ڪتابن مان خبر پئي ته جپان ۾ دراصل گيشا گرلس ئي هونديون آهن ، جيڪي مردن کي وندرائيندڙ ڇوڪريون هونديون آهن .جپان واري سفرنامي ۾ الطاف شيخ گيشا عورتن جو اهڙو ته خوبصورت انداز ۾ ذڪر ڪيو آهي جو خود گيشا گرلس کي به پاڻ بابت ايتري معلومات ڪانه هوندي جيتري الطاف شيخ کي هنن بابت آهي !
ننڍپڻ ۾ الطاف شيخ اسان جي پاڙي ۾ رهندو هو. اسين سڀ هن کي ادا پپو ڪري سڏيندا هئاسين . جيتوڻيڪ هو هاڻي پپو رهيو ناهي پر پوءِ به ڪيترائي اسان جا ڳوٺائي کيس پپو چوندا آهن. بلڪه ڪجهه پوڙها ته هن کي اڃا تائين به پپو سمجهندا آهن .
جپان جو سفرنامو لکڻ سولو ڪم آهي، اهو ائين آهي ڄڻ توهان ٽوڪيو جي رستي تي بيهي ٽوڪيو جي ماڻهن کي ٽوڪيو! جپان جي ڏکي ۾ ڏکي ڳالهه اها آهي ، ته هتي توهان کي رڳو جپاني ڏسڻ ۾ ايندا .مون کي وري جپاني ٻولي نه وڻندي آهي، ڇو ته مون کي اچي ئي ڪونه. مون کي رڳو جپاني سامان وڻندا آهن توهان جپان ۾ ويندوء ته اتي سڀني جپانين جون شڪليون هڪ ٻئي تان فوٽو اسٽيٽ ٿيل لڳنديون . سڀني جپانين جا منهن هڪڙي ئي مونوگرام ۾ هوندا. خبر ناهي جپاني عورتون پنهنجا پنهنجا مڙس ڪيئن سڃاڻين ٿيون !
الطاف شيخ جپان ۾ وڃي جيڪو جپانين تي لکيو آهي ، اها همت جي ڳالهه آهي ، ڇو ته جيڪڏهن توهان ڪنهن هوٽل ۾ وڃو ته سڌي سنئين ماڻهوءَ کي وات مان چون چان چين ڪرڻي پوندي، تڏهن وڃي ماني نصيب ٿيندي. آئون سوچيندو آهيان ته جپاني پيار جو اظهار ڪيئن ڪندا هوندا ؟ ٻن لفظن چون چان چان ـ تي ڇوڪري راضي ٿيو وڃي. هتي سنڌ ۾ جيڪڏهن ڪير ڇوڪريءَ کي چون چان چان چوي ته ان جو مرڳو مڱڻو ئي ٽٽي پوي ۽ ان جا مائٽ ڇوڪري کي چون چون جو مربو بنائي ڇڏين. جپانين کي انگريزي گهٽ ايندي آهي، ان جو دليل هو اهو ٻڌائيندا آهن ته انگريزن کي ڪهڙِي جپاني اچي ٿي ؟ جيئن اسان وارو هڪ عظيم سنڌي دانشور آهي، چيائين، پرائمريءَ ۾ انگريزي زبان ڇو ٿي سيکاري وڃي ـ پڇيوسين ؛ ڀلا ڪهڙي زبان سيکارجي ؟ ـ ته چيائين ؛ ـ شرافت جي زبان! ـ
الطاف شيخ جو جپان جو سفرنامو سٺو آهي، ڇو ته اهو بغير ٽڪيٽ جي توهان کي جپان گهمائي ٿو . توهان چوندائو ته نه، اسان صحيح طرح سان جپان نه گهمي سگهياسين ـ ته منهنجا سائين ! ايترن پئسن ۾ ته توهان ايترو ئي جپان گهمي سگهو ٿا . ۽ جيڪڏهن توهان ڪتاب به پنهنجي ڪنهن دوست کان وٺي پڙهي رهيا آهيو ته جيترو به جپان توهان ڏٺو آهي ، انکي گهڻو سمجهو . ڇو ته يقين ڪريو جيترو جپان توهان کي الطاف شيخ گهمايو آهي، ايترو جپانين به ڪونه ڏٺو هوندو !
ڪنهن به ڪتاب ۾ مهاڳ رڳو ان ڪري لکايو ويندو آهي ته جيئن پڙهندڙن کي ٻڌائي سگهجي ته جيڪڏهن هيءُ ڪتاب نه ڇپجي ها ته وڏي تباهي اچي وڃي ها .ان ڪري الطاف به مهاڳن تي گهڻو زور ڏيندو آهي. مون کي چيائين ؛ ٻه ٽي اکر لکي ڏي ـ ۽ مون کي وري جپان تي لکڻ سٺو ان ڪري لڳي رهيو هو ، ڇو ته جپانيءَ ٻوليءَ ۾ به مون کي سنڌيءَ جا لفظ مليل محسوس ٿيا، جنهن مان مون کي پڪ ٿي ته اسان جي ٻولي پنج ڇا ، ڪا ست اٺ هزار سال پراڻي آهي . اهي لفظ آهن ، هيروشيما ، ناگاساقي ۽ چون چون …….. اهي سنڌيءَ ۾ به استعمال ٿين ٿا . هيرو اسان وٽ ڪيترائي نوجوان آهن . شيما اسان جي پاڙِي ۾ رهندي آهي . ناگا کي اسين ـ نانگا ـ ڪري چوندا آهيون . ساقي ته اسان جي هر ڏهن ماڻهن ۾ ڳولبو ته چار ساقي ملندا ۽ باقي رهيو ، چون چون …… اهو ته اسان وٽ سنڌيءَ ۾ جهرڪيون چونديون آهن !!
جپان دنيا جو پهريون جمهوري ملڪ آهي ، جتي برداشت ايترو ته بهترين آهي جو توهان ڪنهن به جپانيءَ کي سنڌيءَ ۾ ڇا به چئو ، هو دل ۾ نه ڪندو . جپاني ٻولي دنيا جي سولي ٻولي آهي ڇو ته اها سکڻ لاءِ توهان کي دماغ استعمال ڪرڻ جي ضرورت نٿي پوي . بس ڪجهه جهرڪيون پاليو ۽ جپاني سکو . جيڪڏهن توهان ڪنهن هوٽل تي وڃي ويهو ۽ چئو ، پين پين پون پان ته پڪ سان اهو ڪنهن ڊش جو نالو هوندو . جيڪڏهن ڊش جو نالو نه نڪتو ته پوءِ توهان جي پنهنجي ڊش ڀڳل هوندي . انهن ڳالهين جي ڪري جپان ڏاڍي ترقي ڪئي آهي .جيئن مون کان هڪ دوست پڇيو ؛ ـ ڇا تون ڪڏهن جپان ويو آهين ؟ ـ چيومانس ـ هاـ پڇيائين ؛ جهاز ۾ ؟ چيومانس ؛ ـ نه ……… خواب ۾ !
